A continuación compartimos un repaso do que foi a nosa celebración do Día das Letras Galegas 2023, o pasado xoves 18 de maio ás 19:00 horas no Centro Ourensán. Agradecemos a todos os que nos acompañastes, e invitámosvos a seguir participando nas nosas actividades.
A celebración comezou arredor das 19.20 horas, despois das palabras do noso presidente, Ismael Martínez, cantaron os himnos nacionais do Uruguai, España e Galicia, e comezou a intervención do noso vicepresidente, José Antonio Antelo, que pronunciou as seguintes palabras:
“Boas noites a todos, agradecemos a todos a presenza. Sexan benvidos a esta data conmemorativa tan importante para a cultura galega e para A Casa de Galicia polo tanto.
Hoxe nesta ocasión non se corresponde este acto conmemorativo coa súa data exacta porque a data de celebración deste evento é o 17 de maio, por razóns prácticas trasladámolo ao día de hoxe.
Primeiro de nada aclararlles que esta disertación non pretende mais que colaborar modestamente co que a ocasión merece e esíxenos, asi que desde xa as miñas desculpas anticipadas.
Como principio queren as cousas e sen pretender mais que explicar o contexto histórico do cal os homes non nos podemos apartar, encontro necesario comezar por unhas básicas caracterizacións. Que é o GALEGO? A LINGUA
DO NOSO PAIS. O galego é unha lingua romance do subgrupo galaico-portugués falada principalmente na comunidade autónoma de Galicia. Está estreitamente emparentado co portugués co que formou unidade lingüística (galaicoportugués) durante a Idade Media. Tamén se falan diferentes variedades do galego nas zonas limítrofes con Galicia: a comarca do Eo-Navia, no oeste de Asturias, e no oeste das comarcas do Bierzo e Sanabria, ao noroeste de Castela e León. A partir do século XII, cando o Condado de Portugal independizouse do Reino de León, o galego medieval comezou a diverxer en dúas linguas modernas: o galego actual e o portugués. Ambas se consolidaron totalmente cara ao século XIV. No século XIII durante o reinado de Alfonso X coñecido como Alfonso o Sabio el mesmo utilizou a escritura en galaico-portugués de documentos e obras literarias da súa autoría como as Cantigas de Santa Maria. A preeminencia castelá, que sobreveu con posterioridade á influencia sobre a nobreza galega da castelá a finais da Idade Media, trouxo como consecuencia na práctica o abandono desta lingua no ámbito público (diglosia). A influencia do castelán, así como o illamento (que en gran medida contribuíu a manter termos que en portugués pasaron a ser clasificados como arcaísmos), produciu que o galego fose distanciándose do portugués, En Galicia coñécese a esta época, que se prolonga ata finais do século XIX, como os séculos escuros. A lingua galega, durante ese período de tres séculos, estivo ausente dos usos escritos en contraposición co castelán e o portugués que entran nun proceso de fixación e codificación que lles dá a categoría de linguas de cultura. No caso do galego, ao non ser considerada lingua culta chégase a considerar como non apta para a ciencia ou para a cultura. Con todo, seguiría sendo a vía normal de comunicación para case a totalidade da poboación de Galicia. A literatura galega practicamente inexistente neste período quedou así á marxe do Renacemento e do Barroco, os dous períodos históricos explosivos culturalmente, contrapoñendo esta etapa escura co Século de Ouro da literatura castelá. De calquera xeito, téñense algunhas cartas, documentos e escasas mostras literarias que nos permiten analizar e ver a lingua da época. Paralelamente a este baleiro de literatura erudita, sobrevive no ámbito popular en forma de cantigas de berce, de entroidos, adiviñas, lendas, romances, contos etc., moitos dos cales chegaron ata hoxe unicamente a través da transmisión oral. Repasando entón e explicándoo en termos sociolóxicos vemos que foron varios os factores que provocaron a progresiva decaída do uso do idioma, entre os que cabe destacar:
1. O asentamento en Galicia dunha nobreza forasteira instransixente coa cultura e a lingua do pobo que substitúe a unha nobreza autóctona derrotada despois de apoiar aos perdedores nas loitas dinásticas pola coroa do Reino de Castela, primeiro a Pedro I contra Enrique II de Castela (1356-1369), e despois apoiando a Juana a Beltraneja fronte á futura Isabel a Católica (1475-1479), habilmente desprazada á corte de Madrid.
2. A ausencia dunha burguesía capaz de defender os seus intereses e os do reino de Galicia.
3. A diminución da poboación.
4. A perda de autonomía da Igrexa galega. É o que o historiador galego Xerónimo de Zurita deu en chamar “Doma do Reino de Galicia”.
Estes feitos e a crecente política centralista da Coroa de Castela, fixan gravemente o proceso desgaleguizador nas clases altas da sociedade e son os que impiden a consolidación do galego como lingua literaria.
Ademais no sistema centralizador da época aparece, xunto ao concepto de estado nacional, a vontade de UNIFORMACIÓN lingüística, co castelán como factor de cohesión da nova estrutura política.
No século XVIII xorden as voces de denuncia dos denominados ilustrados, que demostran a súa preocupación e ofrecen propostas renovadoras da vida económica, social e cultural. Créanse ademais organismos como as Sociedades Económicas de Amigos do País e a Academia de Agricultura do Reino de Galicia. É así que a finais do século XVIII, grazas ao movemento cultural da Ilustración polo que atravesaba España, autores como Benito Xerónimo Feijoo defenderán o galego como idioma independente do castelán e loitarán contra o seu diglosia (falar en castelán nos ámbitos oficiais: notario, mestre, autoridades etc., e galego no ámbito familiar e doméstico).
A finais do século XIX prodúcese o movemento literario coñecido como Rexurdimento, co cal, grazas a autores como Rosalía de Castro, Curros Enríquez, Valentín Lambas Carvajal ou Eduardo Pondal, convértese o galego en lingua literaria, aínda que case exclusivamente utilizada en poesía. A comezos do século XXcomeza a ser utilizada nos mitins polos partidos galeguistas.
En 1906 fundouse a Real Academia Galega, institución encargada da protección e difusión do idioma . No Estatuto de Autonomía de 1936 o galego é recoñecido como lingua cooficial, xunto co castelán.
Con todo, tras a Guerra Civil segue un período de represión lingüística, que fai que durante os anos corenta e cincuenta case toda a literatura galega escríbase desde o exilio.
Non obstante, durante os anos setenta ten lugar un importante cambio, e desde 1978 o galego é recoñecido como oficial en Galicia pola Constitución Española e polo Estatuto de Autonomía de 1981.”
“E agora se, situado o protagonista no seu contexto diremos que Francisco Fernández del Riego nace en Vilanova de Lourenzá o 7 de xaneiro de 1913 e falece en Vigo o 23 de novembro de 2010. Fillo primoxénito dunha familia de 11 irmáns, 4 mulleres e 6 homes. Alí termina o seu bacharelato e en 1930 matricúlase en Madrid na facultade de Dereito. O 25 de xullo de 1931 organiza e pronuncia o seu primeiro discurso no primeiro mitin galeguista Vilanova de Lourenzá o seu pobo natal. Tras o levantamento militar de 1936 que dá inicio á guerra civil e posterior derrocamento da República é sancionado e impídeselle volver exercer a docencia, escóndese temendo pola súa vida en casa de amigos ata que decide presentarse no cuartel militar como única solución para salvar a súa vida, alí recrútano como soldado do exército franquista. Terminada a guerra xa o seu uniforme militar deixa de protexelo e temendo pola súa vida deixa Santiago e instálase en Vigo onde vive as peripecias do seu exilio interior. Foron anos nos que forxa o seu coñecemento e desenvolve a súa valía, nos que mostra o seu espírito audaz e alcanza meritorios obxectivos intelectuais e sociais.
Del Riego foi membro do Seminario de Estudos Galegos, dirixente estudantil, secretario do Grupo galeguista de Santiago, fundador do Partido Galeguista, profesor na Facultade de Dereito, secretario de actas da Comisión do Estatuto de Autonomía para Galicia, activista político, colaborador de prensa, especialista en arte… e isto só na década fundamental de 1930.
Casa en 1940 con Hevelina Hervello e ese mesmo ano é encarcerado durante dúas semanas no actual Museo de Vigo por pertencer á Unión de Intelectuais Libres.
A súa obra literaria e o seu activismo galeguista non coñecen descanso, o seu primeiro libro (COS OLLOS DO NOSO ESPÍRITO) consegue editalo recentemente en 1949 e en Buenos Aires. “Os libros tiñan que pasar por tres censuras, incongruentes, arbitrarias, anacrónicas: a falanxista, a militar e a clerical. Que estaba a ocorrer coa cultura galega? Moitos dos seus personaxes serían exiliados do país. Outros, aquí residentes, tiñan que manterse enmudecidos. Galicia quedara deslucida. Víase reducida a unha mera expresión xeográfica. Nesas circunstancias tentamos o esforzo de darlles aos galegos a conciencia do país. Constituímonos en continuadores dos intelectuais que traballaron para incorporar Galicia ao mundo.”
Logo será tamén docente e traballador de revistas relacionadas co mar, fundador de Editorial Galaxia, refundador do Partido Galeguista, editor, director da Fundación Penzol, preso político, xerente de Artes Gráficas Galicia, académico e presidente da Real Academia Galega, ensaísta e autor dunha extensa obra de divulgación da lingua, da literatura, da cultura e da política galegas, fundador e secretario do Partido Socialista Galego.
En 1963 sendo el membro da RAG propón xunto con Ferro Coucelo e Gómez Román tamén académicos a creación do Día das Letras Galegas a 100 anos da publicación de Cantares Gallegos, feito sucedido o 17 de maio de 1863, para honrar a memoria de quen fixo achegas fundamentais á cultura galega. Serán elixidos para esa distinción aqueles que cumpran coa condición de destacarse xa sexa pola súa creación literaria en idioma galego ou pola defensa da devandita lingua, ademais de que transcorresen 10 anos desde a data do seu falecemento. Na devandita ocasión 17 de maio de 1963 a elección recae en Rosalía de Castro. “De todos os elementos nos que unha cultura afiánzase, o idioma é o máis radical e representativo porque o idioma ademais de ser o que identifica a todos os integrantes dun pobo como unidade cultural xenuína, é tamén, pola mesma razón, o que a distingue de todas as demais”.
Noso recoñecemento entón a este obreiro galeguista como o mesmo se auto definiu. Paco Del Riego foi corazón, músculo e pulmón da cultura galega do seu tempo; unha figura cunha significación enorme e de primeirísimo nivel no galeguismo do século XX. Desta forma resume o presidente da Real Academia Galega (RAG), Víctor Fernández Freixanes, a relevancia de Francisco Fernández del Riego (Lourenzá, 1913-Vigo, 2010), quen será homenaxeado no Día das Letras Galegas deste 2023.”
Despois desta presentación actuaron as nosas bandas de gaitas e percusión, dirixidas por Carlitos González, e os nosos grupos de baile dirixidos por Ramón Álvarez e Milagros García.
¡Moitas grazas a todos os socios e amigos que nos acompañastes!
Compartimos unha nota da nosa celebración de España Exterior.
